DEGASTEN start theaterplatform voor jongeren in Noord

Een nieuwe plek waar jongeren uit Amsterdam-Noord hun verhalen en talenten kunnen omzetten naar theater. Joanne Purperhart en Anouar Ennali zijn theaterdocent bij jongerentheatergezelschap DEGASTEN Noord en geven sinds kort elke woensdagavond gratis theaterles in Huis van de Wijk de Banne. Jongeren vanaf 12 tot 25 jaar kunnen spontaan binnenlopen. “Ervaring is totaal niet nodig”, legt Anouar uit. ‘We maken juist theater voor jongens die denken: dit is niks voor mij. Ik was ook zo’n gast die dat dacht. Maar ik ben er verliefd op geworden en nu verdien ik mijn geld met theater en acteren.

DEGASTEN is een stadsbreed gezelschap dat sinds 16 jaar theaterlessen geeft in de wijken in West en Oost om zoveel mogelijk verschillende talenten te bereiken. Al jaren wilde het Amsterdamse gezelschap ook in Noord een groep starten omdat hier relatief veel jong talent rondloopt.

Achter de glazen puien van winkelcentrum De Banne zit een opvallend grote repetitieruimte verstopt met spiegels tot aan het plafond en ingebouwde tribune. Docent Anouar plukt de laatste jongeren van het plein die gelijk mee doen aan een warming-up waarin ze leren te associëren met woorden. ‘Wie heeft er wel eens zelf een tekst geschreven?’, vraagt Anouar aan de groep, iets meer dan de helft steekt aarzelend z’n hand op. Anderen gaan voor het eerst met creatief schrijven aan de slag.

‘Door mijn Marokkaanse roots en kennis over andere culturen in Amsterdam, dat gaat van hiphop tot intercultureel, ben ik mij bewust van verschillende manieren waarop verhalen ook verteld kunnen worden.’

Dans, spoken word of zelf bedachte teksten, jongeren mogen aandragen waar ze goed in zijn. De stijl van het platform DEGASTEN is namelijk montagetheater waar allerlei disciplines dwars door elkaar heen gemixt worden. “Nederlands theater is vaak te braaf”, vindt Anouar. “DEGASTEN maakt veel rauwer en ongecensureerd theater. Als nieuwe discipline wil ik spoken word erin brengen en mixen met de fysieke stijl van DEGASTEN. Door mijn Marokkaanse roots en kennis over andere culturen in Amsterdam, dat gaat van hiphop tot intercultureel, ben ik mij bewust van verschillende manieren waarop verhalen ook verteld kunnen worden. Gepassioneerder en vaak ook fysieker. Zo kunnen jongeren met een andere culturele achtergrond zichzelf daar ook in herkennen. Die ruimte is er bij DEGASTEN. Het is juist okay om invloeden uit je eigen cultuur mee te nemen. Dat gevoel wil ik ze meegeven.”

De jongeren bepalen zelf de norm hoe theater zou moeten zijn met ruimte voor diverse disciplines. Zo is docent Joanne Purperhart performer en danser en heeft een achtergrond in theater dat ze inzet tijdens de wekelijkse lessen. Joanne: ‘Ik hoop jongeren te inspireren en hen net dat duwtje in de rug te geven dat ze hun eigen signatuur ontdekken. Jouw verhaal is net zo waardevol als een verhaal van Shakespeare. DEGASTEN durft actuele onderwerpen aan te snijden, ze doen hier samen met de spelers diep onderzoek naar. Als vrouw van kleur herken ik me in hun voorstellingen, de cast is altijd divers en en echt afspiegeling van de maatschappij. Toen ik jonger was, had ik tijdens clubjes of musicalschool geen mensen die op mij leken, waardoor mijn droom om te performen iets leek wat niet makkelijk te bereiken was. Nu kan ik zelf dat rolmodel zijn en merk ik hoeveel het betekent iemand voor je te hebben die op je lijkt.”

De jongeren bepalen zelf de norm hoe theater zou moeten zijn met ruimte voor diverse disciplines. Zo heeft docent Joanne een achtergrond als danser en performer dat ze inzet tijdens de wekelijkse lessen. Joanne: ‘Ik hoop jongeren te inspireren en hen net dat duwtje in de rug te geven dat ze hun eigen signatuur ontdekken. Jouw verhaal is net zo waardevol als een verhaal van Shakespeare. DEGASTEN durft actuele onderwerpen aan te snijden, ze doen hier samen met de spelers diep onderzoek naar. Ik herken me in hun voorstellingen, de cast is altijd divers en en echt afspiegeling van de maatschappij. Toen ik jonger was, had ik tijdens clubjes of musicalschool als meisje van kleur geen mensen die op mij leken, waardoor mijn droom om te performen iets leek wat niet makkelijk te bereiken was. Nu kan ik zelf dat rolmodel zijn en merk ik hoeveel het betekent iemand voor je te hebben die op je lijkt.”

DEGASTEN Noord geeft elke woensdagavond gratis theaterles van 19.00 tot 20.30 uur in Huis van de Wijk De Banne, Bazaantjachtplein 243 in Amsterdam-Noord

Het perfecte slachtoffer bestaat niet

In een rauw ooggetuigenverslag confronteert de Ugandese Naomi* (23) het publiek in theater Frascati met de harde realiteit van haar leven, en haar gevecht om erkenning bij de Nederlandse instanties. Marlies Pilon was erbij en sprak Naomi na afloop.

De Ugandese Naomi (23) belandde vanwege haar seksuele geaardheid in de gevangenis, ontsnapte, en overleefde vervolgens mensenhandel in Nederland. Maar bijna vijf jaar later is ze nog altijd verstrikt in een oerwoud van wetten, regeltjes en instanties die haar traumatische ervaringen beoordelen, wikken en wegen. Naomi woont nu in een azc in Almere, en stapte zelf naar regisseurs Elike Roovers en Rutger Esajas van DEGASTEN, met de vraag of ze haar verhaal op het podium mocht vertellen. Het is het enige wat ze nog te bieden heeft. Dit keer tegenover een publiek dat niet oordeelt, maar luistert. Nu, op de planken van het Amsterdamse theater Frascati, vertelt ze haar verhaal, onder haar eigen voorwaarden, in de voorstelling My name before Naomi.

‘Je kan vragen om een verhaal, maar soms weet je niet goed waar je om vraagt. De emoties, de details, de verantwoordelijkheid. Beslis nu, je kan nog weggaan.’

De therapie dringt binnen

Met een krachtige houding en onderzoekende blik kijkt ze haar publiek aan. Haar decor: een kale, grijze ruimte. Tl-verlichting, een tafel, wat plastic stoelen, een waterdispenser. Een ambtelijke dame in kantoorkleding lees een medisch verslag voor van de Equator Foundation (waar ze psychosociale hulp krijgt): ‘patiënt heeft last van PTSS: slaapproblemen, herbelevingen, angsten, nachtmerries, vermijdend gedrag en dissociaties als gevolg van seksueel misbruik in de Ugandese gevangenis en mensenhandel in Nederland’.

‘De therapie dringt binnen. In je lichaam, in je herinneringen, in je angsten. In je weggegumde herinneringen, in je zwarte gaten. Het is de enige manier om beter te worden. Overal nog een keer doorheen gaan.’

Dit is toch háár verleden, háár verhaal?

Naomi moest er weer doorheen. De handboeien die in haar polsen sneden, het flauwvallen, het seksuele misbruik. Ze vertelde alles zo goed en zo kwaad als ze kon. Ze hoopte dat de therapeute trots op haar zou zijn. Vermijdend gedrag? Maar ze had alle vragen toch goed beantwoord? Dit is toch háár verleden, háár verhaal?

De voorstelling blijft schakelen tussen de verschillende instanties die haar bevragen. De IND, de politie, de therapeut, de advocaat. Allemaal lijken ze geïnteresseerd in een ander stukje van Naomi, en voortdurend trekken zij haar verhaal in twijfel, bevragen haar geloofwaardigheid. Dat doet wat met een getraumatiseerd en kwetsbaar persoon. Door het contrast tussen de afstandelijke, ambtelijke toon van de rapporten en verklaringen die zij aflegt en het persoonlijke, emotionele verhaal van Naomi zelf voel je; in deze grijze kunst-verlichte verhoorkamertjes gaat iets wezenlijks en waardevols verloren.

Hoewel de voorstelling een loodzwaar onderwerp bespreekt, voelt ze bij vlagen ontwapenend en licht. ‘Damn, the IND lady is so sexy!’ beschrijft Naomi haar eerste indruk van de vrouw die bepaalt of ze in aanmerking voor een verblijfsvergunning komt. Naomi noemt haar ‘Ticking Nails’. Haar mensenhandelaar is ‘Blue Eyes’. Om in goede genade te vallen verschijnt Naomi in een suikerspinroze pakje bij de IND.

De voorstelling ‘My name before Naomi’ is geproduceerd door FRASCATI PRODUCTIONS in samenwerking met DEGASTEN en ARQ Psychotrauma Expert Group en is onderdeel van de programmalijn ‘De (on)vertelde stad’. De voorstelling is nog op vrijdag 15 en zaterdag 16 maart te zien in Frascati . Kaartjes kopen kan via deze link.

Hokjesdenken

Soms zijn ook de woorden van Naomi op. Als zij tegenover de Nederlandse politie moet beschrijven hoe ze in de Ugandese gevangenis seksueel werd misbruikt, wil ze even pauze. Op die momenten verschijnt de energieke danseres Roxy op het podium en geeft zich dansend en schreeuwend over aan muziek van onder meer Nina Simone (I put a spell on you) en Destiny’s Child (Bootylicious / can you handle this), uiting gevend aan gevoelens waar geen woorden voor zijn.

‘Ik ben op het vliegveld, ik stap de auto in. Ik val weg, word wakker in een donker huis. Stil blijven of ik vermoord je, zegt een stem dichtbij mijn oor. Een pistool in mijn gezicht. Blue Eyes kijkt me aan. De mannen komen elke dag weer. Mijn lichaam is moe.’

Ik stierf voor de twee keer. Sorry, ik moet even pauzeren

Het OM verklaart het mensenhandelrelaas van Naomi als ongegrond, vanwege onvoldoende bewijs. Omdat ze haar mensenhandelaar op basis van de verklaringen van Naomi niet kunnen vinden, stopt de politie het onderzoek. En daarmee vervalt Naomi’s tijdelijke verblijfsvergunning. Vergeet mensenhandel, adviseert haar advocaat, vraag asiel aan op basis van homoseksualiteit, dát was de reden dat je Uganda moest verlaten. Het is typerend voor het versnipperde hokjesdenken van het Nederlandse rechtssysteem.

‘Laten we teruggaan naar het moment dat je ontdekte dat je lesbische gevoelens kreeg, zegt de dame van de IND. Hoe begon dit, op welke leeftijd? Ik was twaalf toen ik bedacht dat ik meer interesse had in meisjes dan in jongens. Op twaalfjarige leeftijd al? Dat is jong. Hmm, ik weet niet, dat is wat ik me herinner. Naomi, het maakt niet uit dat Ticking Nails denkt dat je te jong was. Het gaat er niet om wat zij denkt. Het gaat erom dat je de vragen correct beantwoordt.’

Voor de tweede keer sterven

En weer moet Naomi haar littekens openrijten, haar pijn en vernederingen op de juiste manier doseren, aanbieden op een presenteerblaadje. Vertellen over haar eerste liefde, een meisje op haar school. Hoe haar eigen moeder haar op straat gooide toen bleek dat Naomi lesbisch was. Hoe iemand in het internetcafé compromitterende foto’s zag. Hoe ze in de gevangenis belandde en op weerzinwekkende wijze door de politie werd misbruikt. Hoe ze ontsnapte, en hoe haar vriendin Shadiah haar hielp vluchten naar Nederland. En hoe ze terechtkwam in een huis waar haar lichaam werd gedwongen seks te hebben met vreemde mannen.

‘Ik stierf voor de twee keer. Sorry, ik moet even pauzeren.’

‘Ik zie je denken: maar het is haar baan. De dame van de IND – Ticking Nails – doet gewoon haar werk. Natuurlijk is het haar baan. Het is haar baan om te besluiten of ze mij gelooft of niet. Ze kijkt me vaak onderzoekend in de ogen.’

Niet oordelen, maar luisteren

De hele voorstelling blijft Naomi kalm en zelfverzekerd, in control. Met het haar in een flat top, haar huid glanzend als fluweel en haar voeten stevig op de grond, kijkt de toeschouwer eerder naar een overlever, een heldin. Ze wil geen slachtoffer zijn, ze wil geen medelijden. Oogt ze voor de instanties misschien niet genoeg ‘slachtoffer’?

Inmiddels heeft de rechtbank Naomi in hoger beroep toch in het gelijk gesteld. Misschien krijgt ze een verblijfsvergunning. Misschien moet de hele procedure overnieuw. Vanuit een asielzoekerscentrum in Almere wacht Naomi op de uitslag van de marathonsessie juridisch touwtrekken, waarvan het einde nog lang niet in zicht is.

‘Je vraagt je nu af wanneer de catharsis komt? Een zuivering van lichaam en geest. Maar ik ben geen Richard de Derde, en dit is geen toneelstuk. Buiten deze zwarte doos telt elk moment, elke seconde.’

Recensie:

HARLOT

De pers over BREKEN:

‘BREKEN 4 is droogkomisch en ontwapenend, een ontroerende en breekbare voorstelling, die zeker niet verveelt. Een mooi Oeroldebuut van DEGASTEN.’ – Het Parool:

‘Een soepele montage van afwisselende scènes, op een aangename soundtrack van DJ Love Supreme.’ – Scènes

Theaterkrant: ‘BREKEN 3 voortdurend spannend.’

‘Een tafereel kan zomaar omslaan van verdriet en onbegrip naar woede en gevaar naar intimiteit’

‘Er ontvouwt zich een muzikale, associatieve opeenvolging van beelden’.

De pers over My name before Naomi:

‘Ik realiseerde me hier al snel dat veel mensen met wie ik sprak niet echt geloofden dat mensenhandel daadwerkelijk aan de hand is in Nederland. Velen ontkennen het, geloven niet dat zoiets in hun land gebeurt. Maar het gebeurt, want ik heb het zelf meegemaakt. Dat zette me aan tot het maken van deze voorstelling: het moet een eye-opener zijn voor hen die het niet weten of niet willen weten.’ – Een voorbeschouwing door Sander Janssen in Het Parool

‘Het schakelen tussen een koel-zakelijk en persoonlijk perspectief is een prachtige metafoor voor het menselijk drama dat is weggestopt in stenen gebouwen en procedures.’ Trouw★★★★

‘Krachtige vertelling over een menselijke tragedie’: Theaterkrant

‘Het verhaal van Naomi is typerend voor het versnipperde hokjesdenken van het Nederlandse rechtssysteem.’: Oneworld

★★★★☆ DANS

28 OKTOBER 2017 – PODIUM MOZAÏEK, AMSTERDAM – SPEELLIJST

OPWINDENDE GROEPDYNAMIEK AFGEPELD TOT STAPVOETS BEWEGEN

Door Pieter Rings gepubliceerd 30 oktober 2017

Twaalf jonge acteurs strooien twaalf emmers zand over de vloer. Het geeft het podium de associaties van een strand, een arena, een piste of een kippenren. De dansers zijn soms stampvoetende volksstammen met grimassen, dan weer bewegen ze alsof ze aan Chinese ochtendgymnastiek doen. Het sprankelende, eerste deel van de dansvoorstelling We the People is – net als hun voorstelling Awake van verleden jaar – weer ijzersterk.

Erg leuk is de scène waarin de meisjes de jongens uitdagen en waarin die daar op hun eigen manier weer op ingaan. Het gebeurt met een bewonderenswaardige discipline, gedrevenheid en plezier. En op een perfecte geluidsband van Gaby Damude (DJ Lovesupreme). Het is een tot in de puntjes uitgevoerde groepsdynamiek: twaalf acteurs, allemaal even goed, die in razend tempo het publiek een reeks enerverende danssituaties opdienen zonder dat er ook meer eentje even de weg is kwijtgeraakt, aarzelt of een verkeerde beweging maakt.

Maar daarna het tweede deel: het experiment, een spannend keuze van de artistiek leiders Elike Roovers en Rutgers Esajas. De twaalf dansers schrijden allemaal langzaam over het toneel. Ze zetten allemaal tegelijk een volgende, bedachtzame stap op langzame, bijna ritmeloze muziek, waaronder een trompetsolo van Miles Davis en impressionistische piano.

Doordat hun voeten daarbij nauwelijks van de grond komen, schuiven ze door het zand. Een mogelijke slome indruk wordt weggenomen door hun rechte houding, uitstraling en hun blik: vaak zelfbewust, dan weer nadenkend, dan weer gedachteloos. Ze staren peinzend voor zich uit en kijken dan weer met onderzoekende blik naar het publiek. Hun kleding is zonder kleuren. Het publiek hoort de voeten schuifelen door het zand. Een enkele keer houden ze hun pas in zodat hun ademen hoorbaar is.

Er lijkt geen eind aan te komen. Dit tweede deel brengt de opwinding, snelheid en dynamiek terug naar een bijna-nulpunt. Slow moving in de zin van slow cooking, dikke boeken lezen, lange pelgrimstochten te voet, mediteren, bonsai-boompjes kweken. Geen verhaal, geen confrontaties, geen grimassen. Choreografie afgepeld tot stapvoets bewegen.

Het moet het publiek niet onberoerd laten. Maar dat laat zich moeilijk meten. Voor elke toeschouwer kan het anders uitpakken. Uw recensent was geïntrigeerd. Niet gehallucineerd. Vragen borrelden op, maar werden bezworen. Kanttekeningen geplaatst, maar uiteindelijk niet relevant genoeg bevonden. Rust daalde neder. Verveling lag op de loer, maar sloeg niet toe. De manier van hoe het twaalftal langs elkaar heen bewoog, werd eerst een puzzel, toen een brij en uiteindelijk één geheel waarin de individuele dansers opgingen. Plaats en tijd waren ver weg, maar hielden niet op te bestaan.

Foto: Moon Saris

14 OKTOBER 2016 – PODIUM MOZAÏEK, AMSTERDAM

ANGSTEN, VERLANGENS EN WAANBEELDEN IN DE DUISTERNIS

Door Pieter Rings gepubliceerd 15 oktober 2016

De voorstelling Awake begint met tiental jongeren die zich ’s avonds uitkleedt om te gaan slapen. De voorstelling eindigt met het ochtendgloren. Maar in de nacht wordt er nauwelijks geslapen.

De nacht is hier een periode van grotere gevoeligheid voor stemmingen, angsten, verlangens en (waan)beelden. Het is een periode van onrust en duisternis. Er is weinig tekst, af en toe een spelscène, er is geen duidelijk verhaal – hoogstens wat losse eindjes. Wat er wel is, is een lange onophoudelijke reeks beelden en bewegingen. En die komt van de spelers: in uitputtende fysieke gezamenlijke sequenties, in solo’s en in alle mogelijke samenstellingen daartussen. Ze maken daarbij veelvuldig gebruik van hun zwarte slaapzakken: als cocon, als stootkussen, als vleugels, en natuurlijk ook als beddengoed. IJzersterk is de scène waarin ze allemaal staande in hun zakken – onherkenbaar doordat ook hun hoofd wordt bedekt – als zombies dezelfde bewegingen maken. Het is een angstaanjagend nachtelijk leger van aanvallers en slachtoffers tegelijk.

Die zwarte slaapzakken lijken een vondst, al worden ze soms ook een slome last bij de vaak hectische bewegingen. Gelukkig werpen de spelers ze op een gegeven moment van zich af en krijgen ze in hun loszittende slaapkleding vleugels, en een grenzeloze bewegelijkheid die aan alles behalve slapen doet denken. De rusteloze nacht wordt voor een goed deel gevuld met neurotische spasmen, dolen en soms met uitgesproken agressieve uithalen die refereren aan onvermogen en de donkere kanten van het bestaan.

Dingen die overdag nog wel kunnen worden gecontroleerd, steken ’s nacht onverbiddelijk de kop op. Er is een scène waarin een zoekende en weifelende speler (Ziggy Knel) door een duivelse mephistopheles (Christopher van der Meer) naar zijn diepste roerselen wordt ondervraagd. En die daar de spot mee drijft door zijn sardonische lach door een microfoon kracht bij te zetten en diep in ieders ziel na te echoën.

Dat de montagevoorstelling toch een eenheid heeft is te danken aan het duidelijke begin en einde en aan het feit dat alle spelers van begin tot eind op het toneel blijven. Hoewel ze allemaal in de nacht op zichzelf worden teruggeworpen, blijf je kijken naar een groep. De regisseurs Elike Roovers en Rutger Esajas slagen erin alle elementen van de voorstelling te doseren, zonder het enthousiasme en de torenhoge energie van de jonge spelers geweld aan te doen. De eenheid van de voorstelling is er niet in de laatste plaats ook door de schitterende en perfecte geluidsband van DJ Lovesupreme. Het loven van het geluid is hier geen zwaktebod. De techno zorgt ervoor dat de onrust, de losse eindjes van het verhaal, de grote variaties aan bewegingen – soms niet meer dan flarden – naadloos in elkaar overlopen als gedachten en dromen in de nacht.

Het ontbreken van een duidelijk verhaal heeft het risico dat de aandacht verslapt. Maar door de grote variatie aan bewegingen en beelden in deze voorstelling valt de aandacht nergens weg. De groep heeft bij het samenstellen van deze voorstelling kunnen putten uit een arsenaal aan mogelijkheden na een jaar repeteren en uitvinden. Dat jaar is niet tevergeefs geweest.

Theaterkrant recensie